Demansın en sık raslanan nedeni bilindiği gibi Alzheimer hastalığı. Ancak Alzheimer hastalığından sonra demansın ikinci önde gelen nedeni beyin damarlarının önemli ölçüde zarar gördüğü Vasküler Demans. Vasküler demans genellikle hipertansiyon, zaman içinde fark edilmeden oluşan küçük enfarktüsler, bazen çoklu inmelerin birikimiyle ortaya çıkıyor. Beyindeki kan dolaşımı bozukluğundan dolayı beyin dokuları hasar görüyor ve ölüyor.
Yaşamımız boyunca zihinsel yeteneklerimiz sürekli değişim halinde. Çocukluk çağımızda, ergenlik çağımızda, yetişkin olduğumuzda zihinsel kapasitemiz farklı düzeylerde. Örneğin matematikçiler maksimum zihinsel üretkenliklerini otuzlu yaşlarda yakalıyorlar. Çoğu insanın, zihinsel yetenekleri maksimum seviyeye ulaştıktan sonra sağlıklı yaşlanmanın normal bir süreci olarak kademeli olarak bir düşüş yaşamaya başlıyor. Zihnimizdeki yaşla ilgili bu normal değişiklikler kısmen beyindeki sinir hücrelerinin yenilenme kapasitesinin sınırlı olmasından kaynaklanıyor. Gerçekten de, beynimiz yaşla birlikte küçülüyor. Ancak yetmişli, seksenli yaşlarda çok hızlı bir şekilde ortaya çıkan zihinsel fonksiyon bozuklukları, demans başlangıcı ya da daha az şiddetli bilişsel gerilemeyi gösteriyor.
Demans ( bunama ) hafıza kaybı, düşünme, problem çözme ve konuşma yeteneğinde bozulma gibi bir dizi belirtilerle ortaya çıkıyor. Vasküler demansta ise bu belirtiler beynin kan ile yeterince beslenememesi sonucu hasar görmesiyle ortaya çıkıyor.
Beyinde neler oluyor?
Vücudumuzda dolaşan kanın yaklaşık yüzde yirmisi, oldukça karmaşık bir kan damarı ağıyla, milyarlarca beyin hücresine dağıtılıyor. Beynimiz bol miktarda oksjen ve enerji tüketen bir organımız. Gereksinim duyduğu enerjiyi bu atardamar ve küçük kan danmarcıkları ağıyla dağıtılan kandan sağlıyor. Hipertansiyon hastalarında uzun yıllar yüksek kan basıncının etkisi ile beyindeki kan damarlarında hasar oluşuyor, arterioskleroz gelişiyor. Bu sebeple, yeterli kan akışı olmuyor, iskemik inme ve hasara neden olabiliyor. Kanlanmadaki sorunlar emboli,tro mboz veya kireçlenme sonucu damarlardaki sertleşmeden dolayı da ortaya çıkabiliyor ve beyin hücreleri gereken oksijeni
almadığından dolayı ölüyor. Ayrıca sinir hücreleri kan dolaşımı tarafından yeterince beslenemiyor. Kontrolsüz yüksek tansiyonun en bilinen sonucu inme, ve yıllardır bilim adamları inmenin demans gelişme riskini artırdığını biliyorlar. İyi haber, hipertansiyonun kontrol edilmesinin inmeyi önleyebileceği. Aslında, sistolik kan basıncında 10 puanlık bir azalma, inme riskinde üçte bir azalma ile sonuçlanabiliyor.
Belirtileri neler?
Vasküler demans genellikle 65-75 yaş arasında başlıyor, fakat daha genç yaşta da ortaya çıkabiliyor. Erkeklerde kadınlara göre daha sık görülüyor. Belirtiler beyinin neresinde hasar olduğuna bağlı.
Belirtiler aniden veya kademeli olarak ortaya çıkabiliyor. Tedavi belirtilerin yavaşlamasına yardımcı olabilse de, zamanla kötüleşiyorlar.
Erken belirtiler:
- Yavaş düşünme
- Planlamada zorluk
- Anlayışla ilgili sorunlar
- Konsantrasyon problemleri
- Ruh hali veya davranış değişiklikleri
- Bellek ve dil ile ilgili sorunlar (Alzheimer hastalığı olan kişilerde olduğu kadar yaygın değildir)
Bu noktada, bu sorunlar, depresyon gibi başka sebeplerle de karıştırılabiliyor ve tedaviye başlamakta gecikilebiliyor. Oysa erken bir aşamada tespit edilirse, tedavi vasküler demansın daha kötüleşmesini durdurabiliyor veya en azından yavaşlatıyor.
Geç Belirtiler:
Belirtiler genellikle zamanla kötüleşmeye devam ediyor. Belirtiler, beynin etkilenen kısmına bağlı:
- Düşüncede anlamlı yavaşlama, Bazen özellikle uyuşukluk, dikkat ve konsantrasyon sorunları ve ilgisizlik ile kombinasyon halinde olabiliyor.
- Şaşkın ve kafası karışmış hissetmek
- Hafıza kaybı ve konsantrasyonda zorluk
- Doğru kelimeleri bulmakta zorluk
- Agresif olma gibi ciddi kişilik değişiklikleri, ruh hali dalgalanmaları
- Depresyon, ilgi ya da coşku eksikliği. Vasküler demansı olan bir kişi, uzun bir süre neler olup bittiğini ve hastalığını fark edebiliyor. Bu da hüzüne ve depresyona neden olabiliyor.
- Sık düşme ,yürüme ve dengede durmakta zorlanma
- Mesane kontrolünün kaybı (inkontinans)
- Günlük aktiviteler de artan zorluk
Tanı:
Tanı koymak için aşağıdakiler gerekli:
- Semptomların değerlendirilmesi – örneğin, vasküler demansın tipik semptomları olup olmadığı
- İnme ya da yüksek tansiyon gibi vasküler demans ile ilgili durumların sorgulandığı tam bir tıbbi öykü
- Zihinsel yeteneklerin değerlendirmesi – bazı testlerle değerlendirme yapılabilir.
- MRI taraması, CT taraması ya da tek foton emisyonlu bilgisayarlı tomografi (SPECT) taraması gibi bir beyin taraması, demans belirtilerini ve beyindeki kan damarlarına verilen zararı tespit edebilir.
Tedavi:
İnfarktlar nedeniyle hasar görmüş beyin bölgelerinin onarılması mümkün değil. Çünkü vasküler demanstan dolayı , beyin hücreleri ölüyorlar ve kendilerini onaramıyorlar, yerleri doldurulamıyor. Bu sebeple hastalık teşhis edilmeden önce meydana gelen herhangi bir beyin hücresi kaybını tersine çevirmenin bir yolu yok.
Ancak temelde yatan sebeplere yönelik bir tedavi ile çoğu durumlarda hastalık sürecine olumlu bir şekilde etki edilebiliyor ve hastaların bağımsızlıkları uzun süreli olarak korunabiliyor. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa, başarı şansı da o kadar yüksek oluyor.
En önemli tedavi seçenekleri şunlar:
- Beyinde yetersiz kan dolaşımını önlemek ve yeni infarktların riskini azaltmak için
kalp hastalığı, damar sertliği gibi temelde yatan damarlarla ilgili hastalığın ve bunlara neden olabilecek yüksek tansiyon, yüksek kolesterol düzeyi, diyabet gibi risk faktörlerinin tedavisi şart. İlaç tedavisinin yanısıra sağlıklı beslenme, kiloluysanız kilo vermek,sigarayı bırakmak fit olmak, alkolü kesmek gibi genel olarak kişisel yaşam tarzının da değiştirilmesi de gerekiyor. - Hipertansiyonu kontrol altında tutmak için ilaç gerekli olabiliyor. Bazende kan inceltici ilaçlar yeniden enfarktüs olma riskini azaltabiliyor. Bazı kalp rahatsızlıkları emboli (kan pıhtısı) oluşmasına yol açabiliyor. Bu tür durumlarda antikoagülanlar (kanı sulandıran ilaçlar) yardımcı olabiliyor. Boyunda daralan atardamar (arter) ameliyat ile temizlenebiliyor. Bazı yağ metabolizması bozukluğunda diyet yardımcı olabiliyor.
- Akut bir inme sonucunda hasar görmüş vücut fonksiyonlarının tekrar aktifleştirilmesine ilişkin tedaviler (nörorehabilitasyon) gerekebiliyor.
- Demans belirtilerinin tedavisi sıklıkla antidemans ilaçlar ile (Alzheimer tipi demans tedavisinde kullanılan ilaçlar) yapılyor.
• İlaç dışı tedaviler (örn. bilişsel eğitim, ergoterapi, psikoterapi), bireysel duruma
göre zihinsel performansın ve günlük yaşam yetkinliğinin iyileştirilmesi, stabilize
edilmesi veya en azından bozulma sürecinin yavaşlatılmasında faydalı olabiliyor.
• Depresyon tedavisi için ilaç kullanmak gerekebiliyor.
Yararlanılan Kaynaklar:
- Mind Your Risks U.S. Department of Health & Human Services Erişim Tarihi: 07.04.2018
- Vascular dementia ; NHS Choices Erişim Tarihi: 07.04.2018
- Vasküler Demans; Alzheimer Nederland Erişim Tarihi: 07.04.2018
- Vasküler demans Hastalar ve aile bireyleri için bilgiler; Diakoniewerk.at Erişim Tarihi: 07.04.2018
